اثرات قرار گرفتن کلکسیون‌های موزه در معرض دما و رطوبت
![]()
آسیب ناشی از فشار فیزیکی. رطوبت نسبی بالا مي‌تواند باعث رشد کپک و قارچ شود.
مهم‌ترین ویژگی دما تأثیر آن بر رطوبت نسبی (RH) است. رطوبت نسبی معیاری (مقياسی) است از مقدار رطوبت در هوا نسبت به مقداری که هوا گنجایش آن را داشته باشد که به‌صورت درصد بیان مي‌شود. اگر نیمی از حجم هوا در دمای خاصی حاوی بخارآب باشد، رطوبت نسبی 50٪ است. تغییرات شدید در دما و رطوبت موجب انبساط و انقباض خواهد شد درنتیجه مواد در یک شي‌ء یا اثر هنری در تلاش برای سازگاری با محیط هستند. اشیاء غالباً از بیش از یک نوع ماده تشکیل مي‌شوند. هر ماده به‌طور متفاوتی به بخارآب در هوا واکنش نشان مي‌دهد و در رطوبت‌های نسبی مختلف مطابق با EMC ویژه آن (درصد رطوبت متعادل) سازگار مي‌شود. یک نگرانی عمده، ورود رطوبت به داخل و یا خارج هوای محيط اطراف مواد است که باعث اعمال فشارهای ناشی از انبساط و انقباض آنها مي‌شود.
سه شکل مختلف از فرسودگی ناشی از رطوبت عبارتند از:
|
حالت
|
اثر
|
تغییر ابعاد
|
پیچش، جدايي مفاصل، شکافتن، گسيختگى الیاف، لایه‌لایه شدگي، از بین رفتن سطح مواد، ترک‌خوردگی
|
واکنش شیمیایی
|
زنگ‌زدگی فلزات، پاک شدن رنگ‌ها، تراوش (نشت) یا ترک مویی متقاطع شیشه (کدر شدگی)، تبلور (بلورسازی) و حرکت (جابجایی) املاح، تجزیه و زرد شدن کاغذ
|
فرسودگی زیستی
|
رشد کپک (در رطوبت نسبی 70٪ یا بالاتر)، باکتری‌ها
|
در موزه، اشیاء در رطوبت نسبی و دمای ثابت نگهداری شده و نمایش داده مي‌شوند تا خطر احتمالی آسیب را به حداقل برسانند. هنگامي‌که برای انتقال آماده مي‌شوند، اشیا به‌دقت با استفاده از فوم‌های عایق و لایه‌های پوششی (برای کنترل تغییرات دما و رطوبت) در جعبه‌های ساخته‌شده سفارشی بسته‌بندی مي‌شوند.
رطوبت نسبی چگونه اندازه‌گیری مي‌شود؟
ثبت‌کننده دماسنج و رطوبت‌سنج (دما-آب‌نگار) یکی از رایج‌ترین دستگاه‌هایی است که در حال حاضر برای استفاده در موزه‌ها جهت اندازه‌گیری دما و رطوبت نسبی استفاده مي‌شود. شما ممکن است این دستگاه‌ها را در مکان‌های نامشهود در سراسر راهروهای موزه ببینید. نمودارهای استوانه‌ای شامل اطلاعات ثبت‌شده در طی یک هفته توسط یک سنسور موی انسان یا موی مصنوعی (برای رطوبت) و یک نوار با دو فلز (برای دما) صورت مي‌گیرد. هر سنسور به یک قلم جداگانه متصل مي‌شود که پشت سر هم در واکنش به تغییر رطوبت و یا دما به سمت بالا یا پایین حرکت مي‌کند. به دلیل ماهیت حساس مکانیسم دستگاه ثبت‌کننده دماسنج -رطوبت‌سنج، این دستگاه نیاز به کالیبراسیون (واسنجى) مکرر دارد. دستگاهی که به دلیل قابلیت اطمینان آن در کالیبراسیون استفاده مي‌شود، بخارسنج نامیده مي‌شود.
یک بخارسنج از دو دماسنج معمولی تشکیل شده است. دماسنج حباب خشک «dry bulb» به‌سادگی دمای هوا را مي‌خواند. دماسنج حباب تر «wet bulb» دارای یک پوشش پارچه‌ای است که بر روی حباب جیوه ثابت شده است که با آب تقطیرشده مرطوب مي‌شود. نوسان این وسیله به اطراف، هوای اطراف دماسنج حباب تر را به حرکت درخواهد آورد و از طریق تبخیر آب، آن را خنک مي‌کند و درنتیجه دمای پایین‌تری را نسبت به دماسنج حباب خشک نشان مي‌دهد (به‌شرط اینکه هوا به‌طور کامل با رطوبت اشباع نشده باشد). تفاوت دمای دماسنج حباب خشک و دماسنج حباب تر محاسبه مي‌شود و رطوبت نسبی از نموداری به نام جدول رطوبت سنجی تعیین مي‌شود. چند دستگاه دیگر که برای اندازه‌گیری میزان دما و رطوبت نسبی در محیط موزه استفاده مي‌شود عبارتند از:
• رطوبت‌سنج عقربه‌ای- این دستگاه که دما و رطوبت را با دقت 3 درجه اندازه‌گیری می‌کند را مي‌توان بر روی دیوار آویزان کرد یا در قفسه نصب کرد.
• ثبت‌کننده داده - این دستگاه مي‌تواند اطلاعات مربوط به دما و رطوبت را ثبت کرده و نمایش دهد و آنها را به یک کامپیوتر برای تجزیه‌وتحلیل و ردیابی ارسال کند.
• دماسنج-آب سنج آنالوگ - این دستگاه به‌صورت نامشهود در هنگام بازدید از موزه، برای نظارت بر دما و رطوبت نصب مي‌شود.
• کارت‌های دما/ رطوبت - این کارت‌ها میزان دما/ رطوبت را با نشان دادن تغییر رنگ از آبی (خشک) تا صورتی (مرطوب) ثبت مي‌کند.
سطح رطوبت نسبی ایده‌آل در محیط موزه
دستورالعمل‌ها‌ی کلی برای شرایط دما و رطوبت در موزه در نمودار زیر نشان داده شده‌اند:
نوع شی
|
درصد رطوبت نسبی
|
درجه بر حسب فارنها‌یت
|
اسباب
|
55 – 45 درصد
|
72 – 68 درجه
|
نقاشی و کاغذ
|
پارچه‌ها
|
اشیاء
|
برخی از اشیاء به ریز محیط «microenvironment» کنترل‌شده نیاز دارند. برای مثال، جهت کاهش سرعت زنگ‌زدگی برخی از فلزات، باید در محیط با رطوبت نسبی کم قرار داده شوند. سایر مواد مانند سرامیک‌های پخته، حساسیت کمتری نسبت به رطوبت نسبی نشان می‌دهند.
فعالیت‌های لازم برای کنترل میزان دما و رطوبت در موزه
دستگاه‌های پیشرفته تهویه هوا، بهترین محافظت در برابر نوسانات شدید دما و رطوبت است. موزه از یک شبکه پیچیده از سیستم‌های تهویه هوا استفاده مي‌کند که میزان دما و رطوبت کل ساختمان را تنظيم مي‌کند. یک سیستم HVAC با کنترل کامپیوتری، در تمام طول سال، شرایط محیطی دمایی و رطوبتی را در 70 درجه سانتی‌گراد / رطوبت 50 درصد در محوطه گالری‌ها و انبار حفظ مي‌کند. هر ناحیه درون موزه شامل یک سنسور است که اگر میزان دما و رطوبت از محدوده طبیعی (2± درجه) خارج شود هشدار خواهد داد. در حالت هشدار، کارکنان تعمیرات و نگهداری ساختمان مي‌توانند به‌سرعت برای حل هر مشکلی واکنش نشان دهند. این امر حفاظت محیطی فوق‌العاده گران‌بهایی برای کلکسيون موزه فراهم مي‌کند. مواد بازدارنده رطوبت مانند ژل سیلیکا مي‌تواند برای کنترل رطوبت نسبی در داخل ریز محیط بسته مانند حالت یک ويترين (نمایشگاه) یا انبار استفاده شود.
منبع:
http://www.philamuseum.org/conservation/10.html?page=3
